طاهر پیش از طاهریان
طاهر فرزند حسین بن مصعب بن رُزَیْق است. این خاندان‌ِ ایرانی، از موالی طلحة بن‌عبدالله خزاعی، یکی از چهره‌های برجستة قبیلة عربی خُزاعه بودند که زمانی حاکم‌سیستان بود. مُصْعب در جریان انقلاب عباسیان شرکت داشت ومنشی سلیمان بن‌کثیر، داعی عباسیان بود. بنابر این عنصری انقلابی شناخته می‌شد که پس از پیروزی‌باید سهم خویش را می‌گرفت. امارت شهر پوشنگ به وی وفرزندش حسین داده‌شد و اندکی بعد هرات هم بر آن افزوده شد.
طاهریان‌ِ پس از طاهر
گفتیم که پس از درگذشت طاهر در سال 207، حکومت خراسان به فرزندش عبدالله‌رسید. در آن زمان، عبدالله در رقّه مشغول سرکوبی شورش نصر بن شَبَث بود که‌پیش از آن پدرش نیز با وی جنگ کرده بود. به همین دلیل، طلحه، فرزند دیگر طاهربه استقلال یا به نیابت از برادر تا سال 213 بر خراسان حکومت کرد.
مأمون وزیرش احمد بن ابی‌خالد را به خراسان فرستاد. او دست به فتوحاتی‌زده، شهر اشروسنه را تصرف کرد وپس از گرفتن مبالغ زیادی دینار و هدایا از طلحه‌به بغداد بازگشت.
طاهریان وفرهنگ
مسألة دیگر دربارة طاهریان آن است که آنان، مانند بسیاری از موالی ایرانی دیگر،شرایط جدید را که شرایطی عربی بود قبول کرده وزبان رسمی عربی را پذیرفتند.شگفت آن که ابن‌فَنْدُق بیهقی نوشته است: طلحه فرزند طاهر، فردی عالِم ونحوی‌بوده وسیبویه، ادیب برجستة عرب قصد رفتن نزد او را داشت که در مسیر عبور، درشهر ساوه درگذشت.
طاهریان ورشد اقتصادی خراسان
روشن است که طاهریان طی سالهای حکومت خود بر خراسان، با توجه به آرامشی‌که در این دوره وجود داشت، بر آبادی آن افزوده‌اند. یکی از پی‌آمدهای رشد مادی‌دنیای اسلام در قرن سوم، رشد فکری وفرهنگی آن در قرن چهارم وپنجم بود. دراین زمینه خراسان نقش فعالی داشت. خواهیم دید که خراسان، به رغم آن که هر ازچندی در اثر شورش ترکان ماوراءالنهر گرفتار رکود می‌شد؛ اما به سرعت به‌مجموعة عظیم دنیای اسلام می‌پیوست ونقش مهم خویش را در پیشرفت فرهنگ‌وتمدن اسلامی ایفا می‌کرد.
اوضاع سایر ایالات ایران در دورة طاهریان
گذشت که در فرمان مأمون به طاهر، حکومت تمام‌ِ مشرق اسلامی به وی واگذار شد.طبعا در تمامی این مناطق، طاهر فرمانروایانی داشته است. از جمله نزدیک‌ترین آنهابه خراسان، دیار سیستان است. طاهر حکومت این ناحیه را به فرزندش طلحه سپردواو نیز در دوره‌های مختلف، حاکمانی برای آن منطقه می‌فرستاد.
« وقتی آخرین مقاومت های مسلحانه ضد خلیفه ، در شورش های بابک و مازیاز سرکوب شد، ایران که یک دوران دویست ساله مقاومت را بدون وقفه و تقریباً بدون نتیجه گذارنده بود ، در وضعی بود که نظارت مستقیم بغداد بر آن تقریبا غیر ممکن بود.* عراق و شام و فلسطین و مصر که از آغاز فتوح اسلامی ، عنصر عرب و زبان عربی در آنها غلبه پیدا کرده بود به وسیله عمال و حکام وفادار و مورد اعتماد خلیفه که غالباً با سرزمین های تحت حاکمیت خویش پیوندهای دیرینه هم داشتند، اداره می شد و اگر در آن نواحی گه گاه شورشی روی می داد، از نوع شورش های مذهبی بود که به وسیله رؤساء خوارج یا شیعه رهبری می گشت و جنبه ضد عربی یا مقاومت ملی در مقابل حاکمیت اسلامی نداشت. اما در ایران ، در سرزمین های دور از دسترس مداخله مستقیم خلافت مخصوصاً خراسان و نواحی شرقی و شمالی آن ، ازهمان آغاز در مقابل روند عربی شدن و حتی اسلامی شدن مقاومت هایی اظهار شد که گاه به شورش های طولانی منجر گردید و حکام عرب هم ، در آن نواحی با مردم بومی – اهل ذمه و موالی – برخوردهایی خشونت بارتر و تحمل ناپذیرتر داشتند.
