اسماعیل سامانی بنیادگذار سلسله
اسماعیل بنیادگذار دولت سامانی است. وی به سال 234 در شهر فرغانه متولد شد،در سال 287 بر صفاریان غلبه کرد وپس از هشت سال امارت مطلق در شهر بخارا،در چهاردهم صفر سال 295 هجری درگذشت. گذشت که اسماعیل، پس ازشکست دادن برادرش نصر، قدرت بی چون وچرای ماوراءالنهر را به دست آورد.پس از درگذشت نصر، فرمان تمامی ولایت ماوراءالنهر را از خلیفه عباسی گرفتوشروع به توسعه اسلام در نواحی دوردست شرقی کرد.
وضعیت علمی ومذهبی بخارا
بخارا مهمترین شهر ماوراءالنهر، از هر جهت، واز جمله در داشتن عالمان فراوانبنام بود. پس از برقراری ارتباط میان آن نواحی با عراق ، دانشپژوهان علوم دینی،ازهر شهر به سوی بغداد روانه شدند وپس از تحصیل به بخارا بازگشتند.اندکیبعد، در اواخر قرن سوم، بخارا از لحاظ مذهبی در کنار نیشابور به مهمترینشهر ماوراءالنهر تبدیل شد.
389-279)ه/892-999م)
« سامانیان فرزندان مردی ایرانی، از مُغان زَرتُشتی بودند که در دهستان سامان اطراف بلخ فرمانروایی داشت و سامانخداة نامیده میشد. در اواخر دوره بنیاُمَیّه وی مسلمان شد و بعدها به دربار مأمون که در زمان پدرش هارون الرشید در مَرو میزیست راه یافت. مأمون پس از رسیدن به خلافت، چهار پسر وی را به حکومت شهرهای بزرگ ماوراءالنهر و خراسان منصوب کرد*.